Nowy film o Grodzisku Mazowieckim już dostępny do oglądania [WIDEO]

foto: Marcin Masalski

„Miasto dwóch narodów” – taki tytuł nosi nowy film o historii Grodziska, polsko-żydowskich relacjach zarówno przedwojennych, jak i w czasie wojny, a także dziedzictwie kulturowym i historycznym miasta.

Pierwsi osadnicy żydowscy pojawili się w Grodzisku w XVI wieku. Grodzisk lokowany na prawie niemieckim w roku 1522 był jako miasto prywatne wyłączony spod jurysdykcji królewskiej. Nie mógł wtedy pochwalić się przywilejem non tolerandis judaeis, którym szczyciły się zasobniejsze, znaczniejsze miasta, na terenie których wyznawcom judaizmu nie wolno było ani osiedlać się, ani przebywać. W drugiej połowie XVIII wieku gmina żydowska otrzymała od proboszcza grodziskiego Jana Klemensa Mokronowskiego zezwolenie na budowę synagogi i założenie cmentarza umiejscowionego poza miastem, w polu, pomiędzy drogami wiodącymi do Błonia i do Rokitna – przypomina Grodzisk w zapowiedzi filmu.

– Po trzecim rozbiorze Polski Grodzisk znalazł się w granicach Prus. Na skutek wydanego w 1797 roku tzw. Patentu Króla Pruskiego, ograniczającego osadnictwo żydowskie na wsi i zezwalającego Żydom osiadłym w mieście na zajmowanie się rzemiosłem i handlem, liczba obywateli wyznania mojżeszowego rosła lawinowo, podczas gdy w roku 1765 odnotowano zaledwie 157 osób narodowości żydowskiej u progu XIX wieku było ich 301, a w 1820 roku 444, a więc niemal 90% mieszkańców Grodziska. W roku 1864 w miejscu dawnej bóżnicy wzniesiono w mieście wielką synagogę. W tym okresie osiadł w Grodzisku Elimelech Szapiro, który stał się protoplastą miejscowej dynastii, a zarazem przywódcą szerzącego się lokalnie ruchu chasydzkiego – dodaje.

Wybuch zarówno pierwszej, jak i drugiej wojny światowej zatrzymał osadnictwo żydowskie w mieście, a los grodziskich Żydów był szczególnie trudny podczas okupacji niemieckiej. W 1940 utworzono w mieście getto, a mienie pożydowskie przejął komisaryczny zarząd nieruchomości żydowskich. W lutym 1941 roku, getto liczące blisko 6000 Żydów, zarówno miejscowych w liczbie około 3,5 tysiąca, jak i przesiedlonych z województwa poznańskiego i łódzkiego oraz przywiezionych z pobliskich miejscowości zlikwidowano. W 1940 roku została zburzona grodziska synagoga.

Dziś o obecności Żydów w Grodzisku przypomina cmentarz wpisany do rejestru zabytków, kilka zachowanych kamienic, mural z napisem w języku jidysz na dworcu kolejowym oraz widoczne na framugach drzwi ślady po mezuzach umieszczonych u wejścia żydowskich domostw zawierających fragment tory.

O wszystkim tym traktuje film, który można obejrzeć poniżej.