Konstytucja 3 maja ? jak to z nią było?

Dziś obchodzimy Święto Narodowe Trzeciego Maja z okazji 226. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 maja. Warto przy tej okazji pokrótce przypomnieć okoliczności przyjęcia pierwszej w Europie i drugiej na świecie nowoczesnej i spisanej konstytucji oraz jej znaczenie tak dla Polski, jak i przemian w Europie.

Ustawa zasadnicza została uchwalona 3 maja 1791 roku podczas obrad Sejmu Czteroletniego zwołanego w 1788 roku. Zaprojektowano ją w celu zlikwidowania obecnych od dawna wad opartego na wolnej elekcji i demokracji szlacheckiej systemu politycznego Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Konstytucja zmieniła ustrój państwa na monarchię konstytucyjną, ograniczyła znacząco demokrację szlachecką, odbierając prawo głosu i decyzji w sprawach państwa szlachcie nieposiadającej ziemi (gołocie), wprowadziła polityczne zrównanie mieszczan i szlachty oraz stawiała chłopów pod ochroną państwa, w ten sposób łagodząc najgorsze nadużycia pańszczyzny. Konstytucja formalnie zniosła praktycznie nieużywane od 27 lat (od wprowadzenia w 1764 roku skonfederowanej organizacji pracy sejmu) liberum veto. W tym samym czasie przetłumaczono Konstytucję na język litewski.

Konstytucja 3 maja położyła podwaliny pod demokrację czy też myśl o społeczeństwach obywatelskich. Dość powiedzieć, że po naszej konstytucji własny dokument ustanowili Francuzi. To jednak Polska uchodzi za pierwszy w Europie i drugi na świecie ? po Stanach Zjednoczonych ? kraj, który uchwalił i spisał nowoczesną konstytucję.

Dzień 3 maja 1791 roku został uznany za Święto Konstytucji 3 Maja zaraz po uchwaleniu dokumentu. Obchody tego święta były zakazane podczas rozbiorów, a ponownie jego obchodzenie zostało wznowione w II Rzeczypospolitej w kwietniu 1919 roku. Święto Konstytucji 3 Maja zostało zdelegalizowane przez hitlerowców i sowietów podczas okupacji Polski w czasie II wojny światowej, a po antykomunistycznych demonstracjach w 1946 r. nie było obchodzone w Polsce, natomiast zastąpione obchodami Święta 1 Maja. W styczniu 1951 r. święto 3 maja zostało oficjalnie zdelegalizowane przez władze komunistyczne. W roku 1981 ponownie władze świętowały uchwalenie majowej konstytucji. Do roku 1989 w tym dniu często dochodziło w Polsce do protestów i demonstracji antyrządowych i antykomunistycznych. Po zmianie ustroju, od kwietnia 1990 r. Święto Konstytucji 3 Maja należy do uroczyście obchodzonych polskich świąt. W roku 2007 po raz pierwszy na Litwie obchodzono święto Konstytucji 3 maja